Ochrona przedemerytalna a prawo do wcześniejszej emerytury

ODPOWIEDŹ: Pracownicy zatrudnieni w szczególnych warunkach są objęci ochroną przedemerytalną na 4 lata przed osiągnieciem obniżonego wieku emerytalnego.

Pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę pracownikowi, któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku.

Kodeks pracy nie definiuje pojęcia „wiek emerytalny”. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego przyjmuje się, że chodzi tu o wiek emerytalny, o którym mowa w ustawie z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (Dz.U. z 2016 r. poz. 887). Zatem ochrona dotyczy okresu 4 lat przed osiągnięciem tzw. powszechnego wieku emerytalnego, który wynosi co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn.

Ochroną objęci są również pracownicy zatrudnieni w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, którzy ze względu na rodzaj wykonywanej pracy mają ustawowo obniżony wiek emerytalny. W przypadku takich pracowników okres 4 lat wstecz należy liczyć od przysługującego im obniżonego wieku emerytalnego.

Jeżeli więc pracownik zatrudniony w warunkach szczególnych może przejść na emeryturę w obniżonym wieku emerytalnym, to ochroną przed wypowiedzeniem umowy o pracę objęty jest na 4 lata przed osiągnięciem tego niższego wieku emerytalnego.

Płatnicy składek są zobowiązani do wystawiania zaświadczeń o okresach pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze przypadających przed 1 stycznia 2009 r. Przepisy nie określają wzoru takiego zaświadczenia. Powinno ono jednak wskazywać okresy wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, jej rodzaj i zajmowane stanowiska oraz wymiar czasu pracy. Okresy wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze z tego okresu wskazywane są też w świadectwie pracy.

Natomiast pracodawca nie musi potwierdzać – ani w osobnym dokumencie ani w świadectwie – okresów takiej pracy przypadających po 31 grudnia 2008 r. (choć jeśli dobrowolnie to zrobi w świadectwie, nie uważa się tego za błąd), gdyż dane w tym zakresie są ewidencjonowane na indywidualnych kontach ubezpieczonych, na podstawie informacji przekazywanych corocznie przez płatników do ZUS.

Jeśli więc pracodawca – czy to na podstawie zapisów w świadectwie pracy, czy np. na podstawie innych dokumentów przedstawionych przez pracownika dojdzie do wniosku, że ma on prawo do wcześniejszej emerytury, musi mieć na względzie, że jego wiek ochronny obejmuje odpowiednio wcześniejszy okres.

Pracownik może skorzystać z ochrony przedemerytalnej tylko jeden raz w życiu. Oznacza to, że osoba, która zgodnie z ustawą może uzyskać uprawnienie emerytalne w wieku niższym niż powszechny, korzysta z ochrony gwarantowanej w art. 39 k.p. w okresie poprzedzającym osiągnięcie przez nią obniżonego wieku i traci tę ochronę (definitywnie) w dacie osiągnięcia tego wieku. Taki pracownik nie uzyska już (ponownej) ochrony po skończeniu wieku obniżonego a przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego.

Przyjęcie innego wniosku prowadziłoby do wydłużenia okresu ochronnego ponad 4 lata, wbrew regulacji z art. 39 k.p. (por. wyrok SN z 10 października 2018 r., II PK 161/17).

Zgodnie z orzecznictwem SN, dla ochrony z art. 39 k.p. nie ma znaczenia uprzednie "ukrywanie przez pracownika możliwości wcześniejszego przejścia na emeryturę". Należałoby to rozumieć w ten sposób, że niezależnie od tego, czy pracownik udokumentował pracodawcy możliwość wcześniejszego przejścia na emeryturę, czy nie, jego ochrona jest przesunięta i obowiązuje na 4 lata wstecz od obniżonego wieku emerytalnego.